نمایش های عروسکی

با به کار بردن دو عنوان یک ( سایه بازی ) و یکی ( خیمه شب بازی ) نمایش عروسکی را از هم جدا میکنیم.

در سایه بازی داستان با حرکت چند عروسک که در برار یک منبع نورسایه هاشان بر پرده ی افتاد نشان داده میشد اما در خیمه شب بازی تماشاگر مستقیما عروسک های متحرک با بعد و رنگ را بر صحنه میدید نه سایه هاشان.
عروسک در سایه بازی از جنس پوشش شفاف برای عبور نور از آن ساخته می شد .و گاه از چرم کدر.

اصطلاح هایی برای نمایش عروسکی بوده است مثل ( خیال ) یا ( خیال بازی )
یا ( بازی خیال )خاص سایه بازی بوده و از ( شب بازی ) و (پرده بازی) و ( لعب بازی ) مقصود گاه خیمه شب بازی .

در دوران ما نویسنده نویسنده روسی سامو ئیلویچ می گوید بازی سیاه با عنوان چادر خیال رواج دارد.

(سیاوشگیل) در رساله اش (قره گوز ) گزارش هایی  را میدهد که یاد آور سابقه ی نمایش در ایران است.

در جاهای مختلف ایران از جمله فارس برخی مردم خیمه شب بازی را به نام ( پهلوان کچل ) و (پهلوان کچلک )میخواندد و میشناسند.

دیگر نمایش قره گوز خصوصا بین طوایف ترک چادر نشین از اصل ترک بودند رواج داشت (قره گوز) اصلا نام یک چهره ی عروسک ترک است.

پهلوان کچل عابد ادیب و حتی  مثل همه ایرانیان شاعر است کار مهمش اینست که ملاها را گول بزند و سر به سر زان و جوانان زیبا روی بگزارد....اگرطاسی سرش نبود نمیشد او را شناخت بامهارت عجیبی ادای عربی دان ها را میکرد با آخوند تسبیح می انداخت حدیث میگفت......آخوند و پهلوان کچل کم کم در حال شیفتگی دعا را رها کرده به وجد و سرور رقص می پردازند و شراب می نوشند.

(بازی خیال) نوعی سایه بازی بوده است و در چادر اجرا میشد عروسکها را از چرم یا ماده ی کدر دیگری میبریدند وسط چادر آتش روشن میکردد و سایه ی عروسک ها بر دیوارهای چادر نقش میبست.

(خیمه سرگردان) نوع دیگر سایه بازی بود ملحفه ای را بر سه کنج  دیوار می آویختند و با تعبیه ی منبع نوری در پشت این ملحفه ی سفید پرده ی نمایش سایه میشد که نمایش گران برای تکان دادن عروسک ها به پشت آن می رفتند >

پهلوان کچل با پهلوان کچلک همانست که ما امروزه خیمه شب بازی می خوانیم (خیمه شب بازی) یا (شب بازی) شکل دیگری بود که شبها و در خیمه ای که دردو طرفش دو چراغ روشن بود نمایش داده میشد.

عروسکهای پشت پرده نام دیگر خیمه شب بازی در اصفهان بود.

جی جی ویجی نامی بود که عوام در شیراز به خیمه شب بازی میدادند .

در طهران و اصفهان که از بازیهای مغولی هم بهره و زمینه ای  داشت. نمایشعروسکی پیچیده تر یافته بود ولی شاید دقیق ترین و مجلل ترین این نمایش عروسکی در تبریز بود.

فانوس خیال افزاری بود که سایه و تصویر هم نشان میداد گویا همان چراغ بود که از چین وارد ایران شده بود.

فرهنگ غیاث اللغات آن را اینگونه تشریح کرده است :فانوسی باشد که اندرون گرد آن شمع یا گرد چراغحلقه ی تصاویر از کاغذ تراشیده شده وصل کنند و آن چیز را به گردش در آورند عکس تصاویر از بیرون فانوس با یک گونه لطف مینماید.

وسیله ای دیگری که تصاویر متحرک را نشان میدهد افزار ناشناخته ای به نام (شیشه سی دو پیشه)است.

نمایش در ایران بهرام بیضائی

ادامه دارد.......